نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان که مسئول تولید 40 درصد از برق مصرفی ارمنستان است، جزو نیروگاههای نسل اولی اتحاد جماهیر شوروی است که در دو فاز یک و دو به ترتیب در سالهای 76 و 80 میلادی برای تامین انرژی مورد نیاز صنعت آلومینیوم و قلع در ارمنستان ساخته شد. که براساس نظر متخصصان این عرصه، فاز دوم آن خصوصا از نظر احتمال رخ داد بحران انسانی حتی از چرنوبیل نیز بیشتر است. فاز اول این نیروگاه ضد زلزله نبوده و فاز دوم آن در بهترین حالت برای زلزله به قدرت 6 ریشتر طراحی شده است که توسط رسانههای ارمنستان به میزان 8 ریشتر گزارش میشود. طی رایزنهای طرف ارمنی با روسیه، مدت زمان اجازه به کار این نیروگاه از 2016 میلادی به 2026 میلادی ارتقاء یافته است. در حالی که طرف آذربایجانی و ترکیهای به شدت بدان معترض هستند، بطوریکه یکی از دلایل عمده اختلافات سیاسی میان ترکیه و ارمنستان بر سر آسیب زیست محیطی ناشی از این نیروگاه به منطقهی ایغدیر ترکیه در فاصله ده کیلومتری از ارمنستان میباشد. این نیروگاه جزو انواع قدیمی است که دارای سیستمهای پیشرفته حفاظت از نشت رادیواکتیو نبوده و هر لحظه امکان رخ داد حادثهی وخیم انسانی و زیست محیطی را فراهم میکند. گفتنی است محل اصلی زیان این نیروگاه به منطقه آذربایجان در دو سوی ارس (آراز)، ناشی از پسآب هدایت شده به رودخانهی آراز میباشد که از طرق رودخانهی «کور» به آبهای داخلی جمهوری آذربایجان و سپس دریای خزر راه یافته و در قسمت جنوبی به آبهای داخلی آذربایجان در ایران وارد شده و منطقه جنوبی رودخانه و خصوصا جلگه مغان و مناطق شمالی آذربایجان شرقی و غربی را به شدت دچار آلودگی میکند. گزارشات بسیار معتبری از افزایش میزان سرطان در ترکیه و آذربایجان و ایران (اردبیل) در دست است، درحالیکه که ترکیه به شدت بر روی آن حساس است، طرف ایرانی به دلایل سیاسی و دوستی با ارمنستان، کوچکترین عکسالعملی از خود نشان نمیدهد.
گفتنی است علیرغم اینکه بیمارهای پوستی و رویوی ناشی از فوران میلیاردها تن نمک سمی از دریاچه ارومیه جان و محیط زیست مردم آذربایجان را به مرز نابودی کشانده، بحران نیروگاه متسامور فاجعه ای فراتر از این خواهد بود. اولا به این دلیل که بحران دریاچه هرچند حتمی ولی در مدت زمان طولانی اثر خود را گذاشته و فرصت مانور فراهم میکند، ثانیا به انحای مختلف میتوان با احیای دریاچه از این مشکل پیشگیری کرد، درحالیکه بحران متسامور هر لحظه ممکن است رخ داده و هیچ فرصت مانوری به مردم منطقه ندهد، این بحران هیچ درمانی ندارد و تنها با برچیدن کامل نیروگاه حل میشود که طرف ارمنی به شدت از آن خودداری میکند. لازم به ذکر است این نیروگاه که لقب خطرناکترین نیروگاه اتمی جهان را یدک میکشد، پتانسل تبدیل کردن تمام منطقه آذربایجان به جهنمی واقعی را دارا است. در صورت بروز هرگونه انفجار، مردم منطقه حتی فرصت تخیله نداشته و میلیونها انسان از بین خواهند رفت. با وجود اینکه فعالین مدنی و محیط زیستی آذربایجان سالهاست به این مهم هشدار میدهند، تاکنون هیچگونه پیگیری مثمر ثمری از سوی ایران شکل نگرفته است. بدون شک این رویکرد انفعالی حکومت بدلایل سیاسی، باعث نابودی منطقه آذربایجان و مردمان آن خواهد شد. باید تا دیر نشده، اعمال مراقبتی و پیشگیرانه انجام شود.
